स्वयम्प्रतिभातस्य वेदत्वसमर्थनम्

मूलम्

- न च केनचित् कृत्वा वेद इत्युक्तं वेदसमम् । परम्पराभावात् ।

तत्त्वमञ्जरी

नन्वेवमकर्तृकत्वप्रसिद्धिमतो वेदत्वनिश्चये केनचिदतिगूढतया कृत्वा वेद इत्युक्तमपि वेदसमं स्यात् । तस्याप्यकर्तृकत्वप्रसिद्धिमत्त्वादित्यत आह - न च केनचिदिति ।। अध्यापक-परम्पराया अभावात् ; तन्मूलान्वेषणे तु अकर्तृकत्वप्रसिद्धिरेव न स्यात् ।

टीका  

अकर्तृकत्वप्रसिद्धिमद्वाक्यत्वं वेदत्वमिति यद्वेदलक्षणमुक्तं तदयुक्तम् । गूढकर्तृकस्य कृताकर्तृकत्वप्रसिद्धिकस्यापि वाक्यस्य वेदत्वप्रसङ्गात् । अन्यथाऽतिव्यापकत्वादित्यत आह- नच केनचिदिति ।। वेद इत्युक्तं कृताकर्तृकत्वप्रसिद्धिकं वाक्यं वेदसमं प्रसिद्धवेदवद्वेदत्वोपेतं प्रसज्यत इति शेषः । हेतुमाह- परम्परेति ।। अकर्तृकत्वप्रसिद्धिमत्त्वं नाम अनुपलभ्यमानप्रत्यक्षादि-मूलत्वमित्युक्तम् । अस्य चाध्येतृपरम्पराऽभावेन यस्मिन् विच्छेदस्तदीयप्रत्यक्षादिमूलत्व-मनुमानेनोपलभ्यत एव । विमतं वाक्यम् एतत्प्रत्यक्षादिमूलम् अस्मिन् विच्छिन्नपरम्परत्वात् । यद्यस्मिन् विच्छिन्नपरम्परं वाक्यं तत्तत्प्रत्यक्षादिमूलं यथा सम्प्रतिपन्नमिति । अतो नोक्तं वेदलक्षणं गूढकर्तृकेऽस्तीति ।

भावबोधः

गूढकर्तृकवाक्यस्य कर्तुरप्रसिद्धावप्यकर्तृकत्वप्रसिद्ध्यभावात् कथमुक्तलक्षणं वेदत्वमित्यत आह- कृतेति ।।

भावदीपः

(रा.टि.)

।। अन्यथाऽतिव्यापकत्वादिति ।। तस्यावेदत्वे प्रागुक्तवेदलक्षणस्यातिव्यापकत्वादित्यर्थः ।। अस्य चाध्येत्रिति ।। गूढकर्तृकवाक्यस्येत्यर्थः ।। एतत्प्रत्यक्षेति ।। यस्मिन् विच्छेद एतदीयप्रत्यक्षादिमूलमित्यर्थः । विच्छिन्नपरम्परत्वादिति बहुव्रीहिः ।। नोक्तमिति ।। अनुपलभ्यमानप्रत्यक्षादिमूलत्वरूपं वेदलक्षणमित्यर्थः।

वाक्यार्थदीपिका

(श्री.टि.)

ननु गूढकर्तृकवाक्यस्य कर्तुरप्रसिद्धत्वेऽप्यकर्तृकत्वप्रसिद्ध्यभावात् कथं तस्योक्तलक्षणवेदत्वप्रसङ्ग इत्यत  उक्तम्-  कृताकर्तृकत्वप्रसिद्धिकस्यापीति  ।।  अन्यथेति  ।।  वेदत्वानङ्गीकार  इत्यर्थः  ।। विच्छेद इति ।। अध्येतृपरम्पराविच्छेद इत्यर्थः । सम्प्रतिपन्नमिति ।। कुमारसम्भवादिकं कालिदासादौ विच्छिन्न-परम्परत्वात् तत्प्रत्यक्षादिमूलकमित्यर्थः ।। उक्तं वेदलक्षणमिति ।। अनुपलभ्यमानप्रत्यक्षादिमूलकत्व-रूपाकर्तृकत्वप्रसिद्धिमत्त्वरूपमुक्तं वेदलक्षणमित्यर्थः ।

लघुप्रभा

(व्या.टि.) 

वेदलक्षणमतिव्याप्त्या दूषयितुमनुवदति- अकर्तृकत्वेति ।। कृताकर्तृकत्वप्रसिद्धिकस्येति ।। कृता अकर्तृकत्वप्रसिद्धिर्यस्येति विग्रहः ।। अन्यथेति ।। तस्य लक्ष्यबहिर्भाव इत्यर्थः ।। अस्य चेति ।। गूढकर्तृकस्येत्यर्थः ।। विच्छेद इति ।। अध्येतृपरम्पराया इति शेषः । अनुमानप्रकारं दर्शयति- विमतमिति ।। सम्प्रतिपन्नमिति ।। प्रसिद्धकाव्यमित्यर्थः । निगमयति- अत इति ।।